Siyasi muhaliflere suikast. Terörizm finansmanı. Sivil hava saldırıları. İşkence. Kadın ve dini azınlıklara baskı. Suudi Arabistan’ın insan hakları rekoru dünyanın en kötüsü arasında yer alıyor.
İstikrarlı bir petrol kaynağı olması ve İran’ı dizginleme gibi emellerinden ötürü ABD’nin müttefikleri arasında yer alan ve son yıllarda ABD şirketlerine büyük yatırımlar yapan Suudi Arabistan için işler değişim noktasında.
Washington Post köşe yazarı Cemal Kaşıkçı’nın geçtiğimiz aylarda İstanbul’daki bir Suudi Konsolosluğunda öldürülmesine dünyadan tepki yağmış, ABD başta olmak üzere birçok ülke Suudi Arabistan’a tavır almıştı.
Bu olay öncesinde iki ülkenin rahat bir ilişkisi vardı. Suudi Arabistan, ABD Başkanı Donald Trump’ın başkan olarak ziyaret ettiği ilk yabancı ülke olmuştu. Diğer yandan Trump’ın damadı Jared Kushner, 2017’den bu yana ülkenin mutlak monarşisinin lideri olan Prens Muhammed Bin Salman’la sıkı bir ilişkiye sahipti. Geçtiğimiz yıl Trump, Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da Arap liderlerinin önünde yaptığı bir konuşmada, insan hakları konusunda baskı yapmakla ilgilenmediğini bile söylemişti.
Ancak Kaşıkçı’nın öldürülmesi sonrası bu hava tersine döndü.
Cumhuriyetçi senatör Lindsey Graham, Bin Salman görev başında kaldığı sürece Suudi Arabistan ile iş yapamayacağını
söyledi. Ülkenin boykotu, özellikle Silikon Vadisi’nde iş liderlerine yayıldı. Uber CEO’su Dara Khosrowshahi ve JPMorgan Chase, Ford ve Google’daki yöneticiler gibi diğer önemli isimler ülkenin ekim ayında gerçekleştirdiği yıllık “Davos in the Desert” etkinliğinden ayrıldı.
Peki, bu boykot Suudi parasını alan ABD’li girişimcilere uzanacak mı? Muhtemelen kolay olmayacak. Zira Krallığın etkisi her geçen yıl daha fazla yayılıyor. Suudi parası, ABD’nin Magic Leap, Lyft ve Uber gibi en büyük teknoloji şirketlerine kaynak oluşturuyor.
Suudi Arabistan’ın tüm zamanların en büyük girişim fonu olan SoftBank’ın Vizyon Fonu’na yaptığı 45 milyar dolarlık devasa yatırım, Suudi parasının büyük ihtimalle önümüzdeki yıllarda en büyük risk sermayesi havuzunun bir parçası olacağını gösteriyor. Vizyon Fonu WeWork, GM Cruise, Slack ve diğer girişimler de dâhil olmak üzere şimdiye dek en az 26 yatırım gerçekleştirdi.
Suudiler Silikon Vadisi’ne Ne Kadar Yatırım Yaptı?
Çok fazla. Milyonlarca dolar. Analiz platformu Quid, son beş yıl içinde Suudi yatırımcılarının en az 6,2 milyar dolarlık yatırım turlarına doğrudan katıldığını tahmin ediyor. Yatırım turları kamuya açık olmadığından, bu paraların ne kadarının doğrudan Suudi yatırımcılardan geldiği kesin olarak bilinmiyor.
Suudi Arabistan zenginliğini azalan petrol rezervlerinden uzaklaştırmayı sürdürürken, petrolden elde ettiği petro-dolarlarını hızla Batılı şirketlere yönlendiriyor.
Bu doğrudan yatırımlar, Suudi Arabistan’ı, dünyanın en büyük sınırlı ortaklarından biri haline getiriyor. Örneğin, son üç yılda Suudi Arabistan’dan 45 milyar dolar yatırım alan Softbank, dünyanın en büyük finansal oyuncularından biri haline geldi.
Kimler Yatırım Yapıyor?
Suudi Arabistan’ın parası, çok sayıda küresel fonda bulunuyor. En büyüklerinden biri, değeri bugün 100 milyar dolar seviyesinde bulunan ve 2030 yılına kadar 2 trilyon dolara çıkmayı hedefleyen Suudi Kamu Yatırım Fonu.
Quid ve Pitchbook’a göre 2008 – 2017 yılları arasında ABD şirketlerine yatırım yapan fonlar tabloda yer alıyor. Tablodaki yatırımlar Suudi kraliyet ailesindeki muazzam para havuzlarını kapsamıyor, aile üyeleri şirketlere kişisel kanallar aracılığıyla yatırım yapıyor.
|
ABD Yatırımları |
Teknoloji Yatırımları |
| Saudi ARAMCO Energy Ventures |
16 |
4 |
| Saudi Public Investment Fund |
6 |
4 |
| Riyadh Valley Company* |
2 |
1 |
| The Kingdom Holding Company |
1 |
1 |
| Vision Venture Capital* |
1 |
1 |
| Saad AlSogair* |
1 |
– |
(* ile işaretli fonlar sadece 2017-2018 arası yatırımları içeriyor)
Hangi Alanlara Yatırım Yapıyorlar?
Quid verilerine göre, Suudiler, 2008 yılından bu yana endüstriyel imalat dışında; artırılmış gerçeklik, araç çağırma platformu, sosyal ağlar gibi teknolojinin lehine hareket eden sektörlere yatırım yapıyor. Ülkenin devlet petrol şirketi ARAMCO, sanayileşmeye yönelirken, Suudi Kamu Yatırım Fonu gibi daha yeni fonlar teknolojiye odaklanıyor.
Suudilerin paralarını aktardıkları sektörler ve bu sektörlerde yatırım yaptıkları ABD’li şirket sayıları şu şekilde:
- Endüstriyel imalat (8 şirket)
- Sanal gerçeklik ve makine öğrenimi (6 şirket)
- Kimyasallar ve malzemeler (6 şirket)
- Havacılık (3 şirket)
- Araç çağırma platformu (2 şirket)
Ayrıca, Suudi katılımı ile gerçekleşen üst düzey yatırım turları aşağıdaki tabloda yer alıyor.
| Şirket |
Sektör |
Yatırım Turu (Mn. dolar) |
Suudi Yatırımcısı |
| Uber |
Araç Çağırma Pt. |
$11,231 |
Public Investment Fund |
| Lyft |
Araç Çağırma Pt. |
$4,915 |
Kingdom Holding |
| Magic Leap |
Artırılmış Gerçeklik |
$1,888 |
Public Investment Fund |
| Lucid Motors |
Otomobil Üreticisi |
$1,131 |
Public Investment Fund |
| Virgin Galactic |
Havacılık |
$280 |
Public Investment Fund |
| Desktop Metal |
Endüstriyel İmalat |
$273 |
Saudi Aramco Energy Ventures |
| Beamreach Solar |
Enerji |
$239 |
Riyadh Valley Company |
| Snap |
Sosyal Medya Ağı |
$250 |
Prince Alwaleed Bin Talal of Saudi Arabia |
| Siluria Technologies |
Gaz ve Petrol |
$151 |
Saudi Aramco Energy Ventures |
| Digital Signal |
Yüz Tanıma Teknolojisi |
$125 |
Technology Control Corporation |
| Rive Technology |
Gaz ve Petrol |
$85 |
Saudi Aramco Energy Ventures |
